"Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941-44. Priručnik za čitanje grada"
uredili: Rena Redle (Rädle) i Milovan Pisari (Pisarri)
Govore autorke i autori
Pozivamo Vas da prisustvujete dešavanju i da preuzmete Vaš primerak publikacije.
Drago nam je da Vam nakon višegodišnjeg istraživanja, možemo predstaviti publikaciju "Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941-44. Priručnik za čitanje grada", koju su realizovali Milan Radanović, Olga Manojlović Pintar, Milovan Pisari, Nenad Lajbenšperger i Rena Redle. Ova knjiga označava završetak projekta "Poseta Starom Sajmištu-Staze", ali ne i kraj našeg angažmana povodom kritičkog preispitivanja istorije, koji nastavljamo kroz "Forum za primenjenu istoriju" i on-line platformu www.starosajmiste.info.
Svrha publikacije "Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941-44. Priručnik za čitanje grada" je da bude oruđe u rukama svih onih koji ne mogu biti ravnodušni prema događajima u Beogradu tokom fašističke okupacije 1941-44. godine i koji žele da se angažuju protiv zaboravljanja, ćutanja i falsifikovanja tog mračnog perioda istorije. Knjiga je podeljena u tri celine: teorijski uvod u opšte probleme istoriografije; praktični deo, koji se sastoji od tematski organizovanih tura kroz izabrane delove grada Beograda; i sveobuhvatni pojmovnik o fašističkoj ideologiji, antifašizmu i pravnim merama protiv zločinaca. Publikaciju otvara prilog Enca Traversa (Enzo Traverso), koji donosi promišljanja o odnosu između ličnog sećanja i istoriografije, kao i o javnoj upotrebi i politici istorije. Vodić kroz grad, sa prostorno-tematski uokvirenim turama i tekstovima Milana Radanovića, Olge Manojlović Pintar, Milovana Pisarija i Nenada Lajbenšpergera, čini glavni deo priručnika. Apendix sadrži pojmovnik, odnosno, pregled osnovnih pojmova u vezi s fašizmom i antifašizmom, koji su sastavili Petar Atanacković, Ilija Malović i Nataša Lambić. Na samom kraju publikacije se nalazi registar ulica i mesta. Publikaciju je grafički oblikovao kolektiv ŠKART, a svi tekstovi su objavljeni pod licencom Autorstvo-Nekomercijalno 3.0 Srbija (CC BY-NC 3.0 RS)
Publikacija je realizovana uz podršku Rosa Luxemburg Stiftung Southeast Europe a producirana je od strane Fonda B92 u okviru projekta „Poseta Starom sajmištu - Staze". Trenutno je na sajtu dostupna i sva multimedijalna građa nastala 2010-2013, sa video turama, audio fajlovima i dodatnim tekstovima:
http://starosajmiste.info/sr2012/multimedijalna-dokumentacija/video-audio
Publikaciju možete kao PDF preuzeti ovde: http://starosajmiste.info/sr2012/multimedijalna-dokumentacija/prirucnik
Iz predgovora:
Posebnost ove publikacije leži u transpoziciji istorijske građe u formu istorijskog vodiča kroz prostor jednog grada. Za nastanak ove istoriografske metodologije zaslužna je sama praksa. Autorke i autori publikacije su se proteklih nekoliko godina u okviru inicijative „Poseta Starom sajmištu - starosajmiste.info" intenzivno suočavali s kontraverznim odnosima koje društvo ima prema istoriji koncentracionog logora Sajmište i ideologiji fašizma. Kao sastavni deo proizašlih aktivnosti, organizovane su javne posete mestima terora i antifašističke borbe u Beogradu i okolini. To iskustvo i tada proizvedeni materijali poslužili su kao osnova za razvoj ove publikacije.
Publikacija je podeljena u tri celine: teorijski uvod u opšte probleme istoriografije; praktični deo, koji se sastoji od tematski organizovanih tura kroz izabrane delove grada Beograda; i sveobuhvatni pojmovnik o fašističkoj ideologiji, antifašizmu i pravnim merama protiv zločinaca. Publikaciju otvara prilog Enca Traversa (Enzo Traverso), koji donosi promišljanja o odnosu između ličnog sećanja i istoriografije, kao i o javnoj upotrebi i politici istorije.
Vodič kroz grad, sa prostorno-tematski uokvirenim turama i tekstovima Milana Radanovića, Olge Manojlović Pintar, Milovana Pisarija (Milovan Pisarri) i Nenada Lajbenšpergera, čini glavni deo priručnika. Taj deo je podeljen u Tri kruga terora i Dve linije otpora.
Zatvori i institucije okupacione uprave u centru grada formiraju prvi krug terora. Tura Stari Grad-Palilula vodi do zatvora Gestapoa, specijalne policije i sedišta raznih fašističkih organizacija, i objašnjava mehanizme aparata fašističkog terora i njegovu propagandu. Tura Palilula-Dorćol daje uvid u život Jevreja pod antijevrejskim zakonima. Drugi krug terora formiraju logori na periferiji tadašnjeg Beograda: Banjički logor, Topovske šupe i logor Sajmište. To poglavlje se uglavnom bavi Holokaustom, genocidom nad Romima i represijom nad antifašističkim borcima. Treći krug terora formira se od mesta egzekucija i masovnih streljanja izvan grada, kao što su Jajinci i Jabuka. Drugo poglavlje se odnosi na antifašističku borbu u okupiranom gradu. Jedna staza vodi na Vračar, a druga prema lokacijama borbe za oslobođenje u centru Beograda, sve do Groblja oslobodilaca Beograda. Treba naglasiti da je u izboru lokacija važnu ulogu imao kriterijum prostorne blizine i povezanosti. Zato smo se, osim u slučaju mesta streljanja nadomak Pančeva i sela Jabuka, ograničili na teritoriju Beograda, tako da, nažalost, sigurno jednako važna istorija Zemuna nije ušla u ovo izdanje.
Za svako mesto terora ili otpora dat je uvodni tekst, koji sadrži osnovne informacije. U prilozima se nalazi veći broj istorijskih dokumenata, pisama, priča i biografija ljudi koji su stradali i borili se na određenom mestu. Neki od tih dokumenata su objavljeni prvi put, kao na primer, svedočanstva o stradanju Roma iz Marinkove Bare i Jatagan Male.
Apendix sadrži pojmovnik, odnosno, pregled osnovnih pojmova u vezi s fašizmom i antifašizmom, koji su sastavili Petar Atanacković, Ilija Malović i Nataša Lambić. Na samom kraju publikacije se nalazi registar ulica i mesta.
Kako se može čitati ova publikacija? Iako je podeljena po lokacijama, ova knjiga se može čitati hronološki, od početka prema kraju, kao klasična istorijska studija. Ali, još bolje se može iskoristiti kao vodič i, zavisno od interesovanja, kao predlog za obilazak opisanih mesta. Ova publikacija je pre svega zamišljena kao vodič za stručnjake, nastavnike, istoričare, aktiviste i sve one koji žele da organizuju posete mestima koja svedoče o otporu i fašističkim zločinima u Beogradu. Predstavljeni materijali i predložene ture mogu im poslužiti kao orijentiri i građa za pripremu i osmišljavanje sopstvenih obilazaka.
Zahvaljujemo se svima koji su nam dali stručne savete i podršku, izašli u susret i pomogli u prikupljanju informacija, istorijskih dokumenta i fotografija. Zahvaljujemo se Dragošu Petroviću i Zorici Nataj iz Arhiva Jugoslavije, Slobodanu Mandiću i Isidori Stojanović iz Istorijskog arhiva grada Beograda, Biljani Stanić iz Muzeja grada Beograda, Vojislavi Radovanović i Branki Džidić iz Jevrejskog istorijskog muzeja, Veselinki Kastratović i Radovanu Cukiću iz Muzeja istorije Jugoslavije, Milanu Koljaninu, Oliveri Milosavljević, Snežani Vicić, Draženu Viciću, Vesni Maslašak, Beati Niman, Mariji Vasiljević i Stanki Živanović.