Kustosi / Curators
Boštjan Bugarič, Kristina Dešman, Maja Ivanič, Špela Kuhar, Eva Mavsar, Špela Nardoni Kovač, Damjana Zaviršek Hudnik

Kustoskinja selekcije za AP Vojvodinu, 2023 / Curator of the selection for the AP Vojvodina
Suzana Vuksanović

Organizatori / Organizers
Galerija DESSA, ab – arhitektov bilten, Architectuul, Muzej savremene umetnosti Vojvodine, Novi Sad


Galerija DESSA (Ljubljana), časopis ab-Architect's Bulletin (Ljubljana) i platforma Architectuul su 2019. kreirali izložbu fotografija i publikaciju pod nazivom Arhitektura. Skulptura. Sećanje. Spomenička umetnost Jugoslavije 1945–1991. Početna kustoska koncepcija obuhvatila je izbor od trideset tri (33) spomenika i memorijalnih kompleksa iz svih republika i autonomnih pokrajina bivše Jugoslavije. Gostovanja izložbe u drugim državama bivše Jugoslavije podrazumevala su dodavanje prvobitnoj selekciji tri do pet spomenika od strane države u kojoj izložba gostuje. Nakon početnih prikazivanja u Ljubljani, Piranu, Kopru, izložba je gostovala u Novigradu, Zagrebu, Podgorici, Sarajevu, Mostaru, Banja Luci i Beogradu. Ovom prilikom četiri spomenika, sa područja Vojvodine, pridodata su postojećoj selekciji: Toma Rosandić, Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora, 1952, Subotica; Jovan Soldatović, Spomenik žrtvama fašizma - Porodica, 1971, Novi Sad; Pavle Radovanović, Spomenik streljanim meštanima, 1976, Sirig. i Nebojša Delja, Spomen kompleks stratište, 1981, Jabuka kod Pančeva. Tako je sada pred publikom u Novom Sadu ukupno pedeset šest (56) spomenika i spomen-obeležja.

Pri izboru memorijalnih spomenika iz Vojvodine, koji su pridodati izložbi, rukovodili smo se namerom da izdvojimo one koji su isključivo posvećeni civilnim žrtvama i nedužno stradalima tokom Drugog svetskog rata na tlu Vojvodine, umesto spomeničke skulpture posvećene slavljenju pobede u narodno-oslobodilačkoj borbi, socijalističkoj revoluciji i antifašističkoj borbi. Fokus je na primerima koji ne slave heroizam, već se usredsređuje na kategoriju civilne žrtve, njihovo stradanje i mesta spomena, oko kojih su tokom vremena nastajali krugovi i naslage sećanja potkrepiljvanih osećanjima ličnih i kolektivnih gubitaka, evociranjem potresnih uspomena odnosno “emocija kao svesno odabranog polja komunikacionog delovanja”. Kolektivno pamćenje i kolektivne emocije, estetizacija sećanja, ispitivanje emocionalnog delovanja skulpture smatramo još uvek nedovoljno istraženim poljima.

“Kao kustosi i autori sa prostora bivše republike Jugoslavije propitujemo značaj i komunikaciju  spomenika Narodnooslobodilačkoj borbi danas. Fizičko prisustvo spomenika u pejzažu je opomena na stravične posledice fašizma i nacizma, što pak postavlja pitanje uloge spomenika na nekadašnjoj jugoslovenskoj teritoriji, koja je teritorija današnje Evrope, zajednička svima nama. Izložba i katalog deluju kao arhiva svih vrsta fotografskog materijala, filmskih snimaka i autorskih spisa koja se stalno ažurira, arhiv koji čini novi aspect očuvanja ovog graditeljskog nasleđa u današnjem svetu. …
Širi kontekst projekta je odgovor na komercijalizaciju prostora sećanja. Pokreće se pitanje rušenja  i skrnavljenja spomenika eks-Jugoslavije, koji se ogleda u korišćenju spomenika u komercijalne svrhe (snimanje reklama i video spotova, hipster turističke destinacije). Analiza građe pojedinih savremenih autora, koji su uključivali spomenike u različite turističke rute po devastiranoj teritoriji bivše Jugoslavije, otvara pitanje marketinga i eksploatacije memorijalnih lokacija i grobnica za novu zaradu. Kolonizacijski turizam predstavlja novi oblik kolonijalizma 21. veka, pošto ga globalni kapital koristi kao sredstvo za osvajanje prostora sećanja, razrađujući izmišljene i neistinite narative u svrhu reklamiranja proizvoda i povećanja broja posetilaca/korisnika. Na taj način, reinterpretiraju se umetnička obeležja memorijalnih mesta i prekrivaju lažima masovne grobnice onih koji su izgubili živote zarad svojih ideala.”
(iz teksta za katalog: Boštjan Bugarič, Uvod k razstavi – Dostojanstvo spomina / Introduction to the Exhibition – The Dignity of Memory, 2020)



Održavanje izložbe “Arhitektura. Skulptura. Sećanje. Umetnost spomenika Jugoslavije 1945–1991” u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine realizuje se u okviru projekta pod nazivom “Spomenička skulptura posvećena NOB-u u Jugoslaviji 1945–1991”, Suzane Vuksanović, istoričarke umetnosti, muzejske savetnice MSUV.

U okviru projekta, 3. novembra 2023, biće organizovana i Nacionalna naučna konferencija sa međunarodnim učešćem, pod istim nazivom “Spomenička skulptura posvećena NOB-u u Jugoslaviji 1945–1991”, u Kino sali Muzeja savremene umetnosti Vojvodine, Novi Sad.

Do kraja godine planirano je objavljivanje Zbornika radova sa autorskim tekstovima učesnica i učesnika Konferencije iz svih republika bivše Jugoslavije: Vladimir Kulić (Državni univerzitet u Ajovi), Slavica Stamatović Vučković (Arhitektonski fakultet, Univerzitet Crne Gore), Nenad Lajbenšperger (Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Beograd), Blagoja Varošanec (Muzej savremene umetnosti, Skoplje), Jasmina Čubrilo, Ana Ereš, Vladana Putnik Prica (Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu), Sabina Tanović (Tehnološki univerzitet, Delft), Olga Manojlović Pintar (Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd), Vojislav Martinov (Muzej Vojvodine, Novi Sad) i Suzana Vuksanović (Muzej savremene umetnosti Vojvodine, Novi Sad).

Nakon Konferencije planirano je predstavljanje knjige “Shaping Revolutionary Memory: The Production of Monuments in Socialist Yugoslavia” (Igor Zabel Association for Culture and Theory, Ljubljana; Archive Books, Berlin; 2023) u razgovoru sa urednicama izdanja, Sanjom Horvatinčić (Institut za povijest umjetnosti, Zagreb) i Beti Žerovc (Filozofski fakultet, Univerzitet u Ljubljani).