Umetnik

Svetislav Feđa Pešić (1936)

Prati umetnika

Pretraga

Apologija kolaža

Kratka povijest kolaža bilježi trijumf ove tehnike, s Maks Ernstom, Dadom i prvim nadrealistima. Otet djeci, kao i Frotaž koji takodjer dugujemo M. Ernstu, kolaž se ubrzo iz kolijevke uzdigao u nebo nečuvene slave. Bio je otkriće koje je činilo mogućom nadrealističku revoluciju. U kolažu je bilo šarma inovacije, novih oblasti duha, oniričkih pejzaža, čudesnih i čudovišnih mutanata od papira. Kao da je u kolažu djelovala, na najevidentniji način, ona alhemijska formula: solve et coagula, koju nalazimo i u drugim oblastima, ali na ravni likovne umjetnosti, formula je omogućavala čudesne metamorfoze i brze realizacije. Preobražavale su se vizije, postojeće je prelazilo u novo. Onaj nadrealistički san o susretu udaljenih pojava i svjetova, sada je bio na dohvat ruke. Dvije slike su se poništavale i davale treću, kao u nekoj likovnoj dijalektici, kojoj je bila prisna alhemija.

Ali, nastajao je zamor od kolaža: s vremenom nestaje šarma novog, kolaž je postao jedna konstanta, tehnika koja će prestati da predstavlja jednu epohu i počet će pripadati svim budućim vremenima. U okviru našeg nadrealizma, kolaž je bio najjeftinija ulaznica za avangardu. Ali, kasnije, i značajna imena našeg slikarstva u kolažu su potražili mogućnost da izraze neki sopstveni onirizam i da, u toj oblasti, označe neke datume i stvore djela koja trajno ostaju u našoj likovnoj ostavštini. Pedja Milosavljević i Ivan Tabaković imaju osobiti značaj u obnovi interesovanja za kolaž; oni su vratili dostojanstvo tehnike koja je već imala malu predistoriju.

I u krugu u kome se kreće Svetislav-Feđa Pešić i danas traje živi interes za kolaž (Miroslav-Pirke Stojanović i Raša Golubović imena su koja se ne mogu mimoići u ovoj novoj renesansi kolaža).

Svetislav – Feđa Pešić imao je dosta razloga da kolaž shvati u svom svojem dostojanstvu. Plodotvorni poticaji uputili su ga u novu avanturu, koja je sada, na kraju prve etape, duga skoro pet godina. Sada smo u prilici da prisustvujemo istinskoj valorizaciji jednog prosedea. Sa sigurnošću možemo da tvrdimo da u nas niko nije kolažu dao toliki značaj i s toliko strasti i ustrajnosti artikulirao jednu artističku poruku, koju u potpunosti možemo pročitati tek jednom dugom kontemplemacijom. Ti kolaži nam, kao i snovi, izmiču interpretaciji, prkosno zadržavajući svoju imanentu enigmu, onespokojavajući tajnu, atmosferu misterija ili neko dugo i hermetičko iskustvo.

S. F. Pešić uznemirava. Kolaž mu je natopljen noćnim morama, “atributima noći”, kako bi kazao Šejka. Kako se to lijepi fotosi, reklamni posteri, slike lijepih krajolika, magijom kolaža mijenjaju u košmar iracionalnog, arhetipskog, dubinskog, htonskog i demonskog? Čini nam se da je izvjesna infernalija kolaža u samom ludizmu prosedea. Znači li to da kolaži ne mogu biti idilični? Svetislav – Fedja Pešić će nastojati jednim ciklusom kolaža, koje bi uslovno mogli nazvati “arlekinima”, da unese humor koji treba da neutralizira košmar, ali bi kod klasifikacije morali utvrditi da se radi o crnom humoru, ipak. Magija susreta dvije ili više slika, u novu, poslije ovog kreativnog čina koji podrazumeva kolaž, kao da gube svu prvobitnu čednost i idila pejzaža, boja, sve se alhemičarski preobražava u jednoj transmutaciji same likovne materije i prisustvujemo radjanju demona, možda onih istih koji u noćima more dolaze kao inkubi tajanstvenih sfera. Možda su mehanizmi kolaža najbliskiji mehanizmu snova. I ma koliko u njima nalazili nešto opšte, kao u snovnima, oni su uvijek i individualni, osobni, lični, neponovljivi i uvijek nas intrigiraju kao i sama ličnost koja ih stvara.
Pešićevi kolaži imaju svu tu nadrealističku stravu, ali oni sadrže nesumnjivu autorovu poruku, koja sav taj tajastveni nespokoj stavljaju u jedan intimni kontekst. Moglo bi se reći da prepoznajemo i teme, ili akcente, dana. Krstovi, raspeća, elementi fresaka, fragmenti ikona sve to nastoji učiniti mističkim jedan likovni prostor, a ipak on ostaje magijski. Apolinijsko slike ratuju s dionizijskim faktorom prosedea (makaza, žileta, sječenja, cijepanja slike, kao refleksa jedne dimijurgije). Velika raspeća unose još veći nespokoj.

Iz magme kolaža izviru reminiscencije na jedan paganski univerzum, ali ne samo onaj drevni, antički, koji se po javljuje sa asocijacijama totema Uskršnjih ostrva, idola Inka, bastardima egipatskog panteona, već i nova idolatrija Hevi – metala, mutanata iz ikonografije flipera, robota SF, novog vještičarstva new age-a, kao i ona demonija kosmičkih bića, “malih zelenih” interplanetarnih gamadi, koji su progonili i Pešićeve prve crteže, kao i akvarele. I sama kompozicija kolaža najčešće nas podseća na magijske i totemičke subordinacije, gradnju po strogoj vertikali, tako da se neizbježno nameće utisak idola i totema, ali koji ovde, u ovim kolažima, vezuju iskon i današnje, ili buduće vrijeme, postajući u misteriji vremena, i reminiscencije i proročanstvo.

Sve ono sakralno, sve one svete slike kojima se Pešić obraća, nestaje u infernalnom kovitlacu. Kao da je prokletstvo jače od egzorcizma. Kao da se ni u krstu više ne može naći mir. Oni postaju izrazi naše patnje i možda je profetski i nagoveštavaju, ali jedva u njima nalazimo spokoj. Jedan elemenat duha Antihrista, ili poslednjeg vremena, možemo pročitati u parafrazi raspeća, u raspetim ženama, koje kao Madona pop-kulture i čitava jedna nova idolatrija, spajaju erotski i sakralno. To je prokleti duh novog vremena (new age) koji kontaminira svaku istinsku spiritualnost. Uvjeren sam da Svetislav Feđa Pešić slika taj nametljivi duh epohe, nagovještene Akvarijusom, i da u tom sukobu simbola traži izlaz iz svog vlastitog lavirinta, ali i lavirinta jednog vremena. Kolaž je najbolji način da se naslika taj lavirint duha. San iščezava, ali kolaž ostaje. On je pun poruka, važnih za slikara i isto toliko važnih za nas. Lavirint je arhetipska predstava te matrice svijeta ili povijesti u kojoj mi razriješavamo svoju sudbinu. Sve suprotnosti kolaža suprotnosti su koje iskonski ratuju, u velikoj borbi duhova, u spiritualnom Armagedonu. Pešić je izrekao svojevrsnu apologiju kolaža.


Miro Glavurtić
Datum objavljivanja: