Umetnik

Mirjana Marinšek Nikolić

Prati umetnika

Pretraga

Pikasova Gernika: Otkrivanje Drugog Neba

 


    Ako umetnost ima moć da nas razdraži, treba li joj onda, tumačenje? Ono, koje umetnost čini pokornom, poslušnom? Kojim, kako beleži Suzan Zontag, mi pripitomljujemo umetničko delo? Ako je reč o slikarstvu kao kosmičkom činu, inspiraciji koju umetnik crpi iz stvaralačkog i bitnog u životu, nasuprot sili Udesa sveprisutnoj u njemu i u svetu, onda je Pikasova Gernika, metafizička pobuna.

    Slika-vizija, Gernika je Pikasov simboličan odgovor na političko-istorijska zbivanja 1937. u jeku Španskog građanskog rata. I kada Fernando Arabal, književnik i reditelj, u svome filmu Drvo Gernike ovaj rat naziva epskim i lirskim, poslednjim ratom romantičara, sanjalačkom vizijom u kojoj se narod bori protiv moćnika, to je arhaizam, stvar koja odgovara prošlosti. A umetnost je tada, priviđajuća paradigma toga stanja.

    Kao i Pikasova Gernika, slikarev apokaliptični doživljaj stvarnosti u tadašnjem španskom društvu, njegovo je stvaralačko ispunjenje Udesom.

    Slika, to je zbir razaranja. Pikaso, u svom pismu upućenom likovnom kritičaru Zevrosu, beleži „da bi voleo da spreči ljude da ikad vide kako je ona nastajala. Jer kada je naslika, onda je razara. I zašto bi to bilo važno? On samo želi da emocija bude jedina stvar kojom zrači njegova slika.

    Ovu presliku pikasovskog zračenja, u zagrebačkom časopisu Zenit (koji je uređivao Ljubomir Micić) nagoveštava prvi put iz Pariza, 1921. književnik Rastko Petrović. U svojstvu likovnog kritičara,on prvi put u nas predstavlja i prikazuje javnosti rad do tada manje poznatog Pabla Pikasa, Španca, umetnika.

    "Pikaso, koji se ume izmigoljiti i onda kada svi misle da je sam sebe zarobio, šeta se najvećom lakoćom i kroz kubizam, i kroz ekspresionizam: vreme plavog, vreme roza, vreme crnačke umetnosti, kubizma, i još mnogo je Pikasovih međuvremena“ – beleži Rastko. „Neki ga drže za velikog prepredenjaka, drugi za čoveka, koji besno hrli svom idealu i pokušava na svaki način da mu dostigne. Pikaso je kičmen, zapovednik, u unutrašnjem slikanju vrlo složen, privodeći tu složenost do jedne harmoniske i elegantne prostote. Pikasova je slikarska lepota i zato, što on za svaku granu svog zanata upotrebljava najdirektniji put: komponuje arhitektonski, slika slikarski i crta crtački“.

    Evo nas među doskora nepriznate sada svetski priznate! Započinje Rastko svoj prikaz o pomenutoj Izložbi u Parizu, i slikarima kubističkog pravca: Pikasu, Braku, Lotu i skulptorima iste preokupacije Arhipenka, Lipšica, u Rosenberg Rue de la Baum pre osamdeset i sedam godina. Rastko u to vreme – što pominje i Aleksandar Deroko - često posećuje i srdačno je priman u L`Atelier-e slikara Vlamenka, Sutina i Pikasa, o čemu svedoče knjige, časopisi i katalozi sa posvetama ovih umetnika. Kao i poklonjena likovna dela među kojima je crtež – poklon Rastku od Pabla Pikasa iz dvadesetih godina, kao i nadrealistički crtež sa tekstom Maksa Ernsta. 

    A pet godina nakon Rastkovog, a našeg – Otkrivanja Drugog Neba u Likovnoj Galeriji Artget u Beogradu, i dvadeset sedam godina od povratka iz Amerike Pikasovog remek-dela u Španiju, u nacionalnom muzeju Reina Sofija, susrećem se sa velikim platnom Pikasove slike Gernike. Okružena mnogobrojnim skicama, studijama i kompozicijama koje je Pikaso pripremao za ikonografski sadržaj ovog grandioznog dela. Nedavno je ova maestra, podvrgnuta mnogobrojnim testovima i analizama. Po preliminarnim rezultatima, španski restauratori ukazuju na potrebu preduzimanja specijalnih mera nege i zaštite Gernike. I još važnije, Gernika u ovakvom stanju, kažu stručnjaci, ostaje trajno u Madridu.

    Šta je u stvari Gernika? Koje je njeno značenje? I šta ona, ne samo u Pikasovom delu, predstavlja?

U filmu Drvo Gernike, Arabal ukazuje na ovo drvo, kao drvo nade. Simbol Španije je nada, i to je njeno znamenje. Gernika (Gernica y Lumo – baskijska Gernika-Lumo) je inače, malo mesto u španskoj autonomnoj pokrajini Baskija, u kome je zasedala baskijska skupština pod hrastom. Gernikako Arbola, predstavlja simbol slobode ovog naroda. 

    Posle velikih retrospektivnih izložbi svojih dela u Parizu i Cirihu 1932. Pikaso je počeo da se bavi mitološkim temama. Te godine, prilikom druge posete Španiji, on je našao novi podsticaj za svoju potrebu stvaranja mitoloških znakova koji izražavaju strahovanja naše epohe – temu borbe s bikovima. Bik se prvi put pojavio u nekim njegovim skicama iz 1934. kao znak demonskog gneva. Tajanstven, majstorski bakropis Minotauromahija uveo je zagonetnu figuru Minotaura. Ove skice dobile su 1936. potresnu potvrdu u stvarnosti: u Španiji, gde su u proleće bila izložena Pikasova dela pod kuratorstvom Pola Elijara, izbio je građanski rat.

    Početkom 1937. on stvara svoje prvo delo o građanskom ratu, seriju bakropisa pod nazivom San i laž Franka. Pikaso dobija porudžbinu da naslika veliko platno za paviljon Španske republike na svetskoj izložbi u Parizu, čije je otvaranje bilo predviđeno za leto 1937. Tokom priprema za ovu izložbu, uz njega je sveprisutna zagonetna ličnost Dore Mar (srpskog ili hrvatskog porekla (?) umetnice rođene u Parizu, odrasle u Argentini, Teodore Marković, fotografkinje, od oca arhitekte iz Siska, i majke Francuskinje). Još nije ni započeo tu sliku kada ga je, 28. aprila 1937. zatekla vest da su mali i nezaštićeni grad Gerniku bombardovali nemački avioni. Do početka maja, Pikaso je već izradio prve skice za ogromno platno koje obeležava vrhunac njegovih mitoloških radova.

    Posle skica za Gerniku, koje je Pikaso uradio olovkom na plavoj hartiji veličine 21x27 cm. a datiraju iz maja te godine, studiju za kompoziciju Gernike je završio crtežom na beloj hartiji, 24x45 cm. Konačna verzija ovog dela okuplja u strogi okvir trouglaste kompozicije – bika, konja i ženu sa svetiljkom (lik Dore Mar(?), motive iz Minotauromahije. Značenje i emocionalna izražajnost znakova konja i bika su dublje urezani u posmatračevom sećanju nego ljudski likovi: tako mitološki znaci patnje i bezobzirne brutalne snage dominiraju delom.

    U vreme stvaranja Gernike, Pikaso je stvarao i sliku svoje saputnice, a potom napuštene i ostavljene Dore Mar: Žena koja plače, i Portret Dore Mar (ulje na platnu,1937.). Istovremeno prikazivanje anfasa i profila, na Portretu Dore Mar, ostavlja utisak dvoznačnosti ovog Dorinog (ili Fridinog lika, kakva neverovatna sličnost u životnim i umetničkim sudbinama ovih dveju umetnica!) koji izražava ljudsku (a nadasve njenu) patnju i bol. Pikasova Žena s Gernike, prevazilazi i samu viziju Gernike.


Mirjana Marinšek Nikolić


„Književne novine“(novembar 2008.)

Datum objavljivanja: