Umetnik

Mirjana Marinšek Nikolić

Prati umetnika

Pretraga

Fuga za ozvučena čitanja i oslikana sviranja

 





     Nastojanjem da ispišu jedinstvenu, celovitu knjigu, u kojoj ih fenomen muzike zanima kao produkt celovitog čoveka, (nije li samo celovit čovek sposoban za napor više spekulacije? ), autori knjige Partitura (izdanje Zepter 2010) ispisuju svojevrsnu književnu fugu. U shvatanju koje nadilazi žanrovska ograničenja umetnosti, autori ove knjige: Branka Radović, Slobodan Lazarević i Aleksandar Đurić, uspostavljaju totalnu umetničku formu, koja spaja muziku, tekst i sliku; jedinstvo ovog dela ima svoju rezonancu.


     Izgradivši celovitu poetiku veoma odnegovane osetljivosti za polivalentnost čitanja i poniranja u opus (ne samo dela) Tomasa Mana („Moje knjige su kao partiture“), već i muzike ozvučenih partitura u romanima Hermana Hesea, Radovićeva i Lazarević zasnivaju novu recepciju književnog dela, iz svojih vizura: muzičara, umetnika, muzikologa i teoretičara.



     Pitanje je kako saopštiti tu slagalicu, Partituru, sastavljenu od mreže nota, linija, linijskih sistema ključeva i oznaka, čitaocu? Kakav prostor odabrati i pretvoriti ga u boju, ili notni simbol koji nosi u sebi onaj skriveni smisao? Ova trijadna konstrukcija proznih partitura je poput tri autorska glasa, ili tri instrumenta u sazvučju Manovog junaka Andrijana Leverkina, i Heseovih, Harija Halera i Jozefa Knehta.


     Polazeći od Manovog romana Doktor Faustus, u kome je u životopis kompozitora Adrijana Leverkina upleten i lik Vendela Krečmara, orguljaša i čoveka velike naobrazbe, Lazarević uvodi čitaoca u Krečmarova predavanja. Pa i ono, pod nazivom Muzika i oko.  Prolaženje kroz različite medije ne zbunjuje čula, već naprotiv obogaćuje slušanje i  gledanje. Tu nas Lazarević, svojim ogledima, sjedinjuje sa stvaralačkom refleksijom Aleksandra Đurića u njegovom likovnom poimanju Partiture. To, da tekst ne objašnjava slike, a slike ne ilustruju tekst, već tekst i slike razmenjuju značenja, zapisao je Bart u Carstvu znakova. Dakako, prevod muzičkog u likovni jezik nije doslovan: Đurićeve linije na kojima su note, granaju se i uvijaju, a oblici se nižu u slobodnijim formama - i reklo bi se - komplikovanijim ritmovima nego kao kod notnog zapisa. Đurićevo likovno sazvučje je zapravo multidimenzionalno. Kao što glasovi ili slova povezani po gramatičkim pravilima čine artikulisanu rečenicu, tako i likovni elementi  - setimo se: tačka, crta, boja - povezani po pravilima kompozicionih načela (ravnoteža, kontrast, ritam i sl.) jesu sublimisani u ovoj Partituri - u znak i značenje.


     Muzika i oko je dakle, osnov u Lazarevićevim promišljanjima. U njemu, Krečmar zaključuje da se muzika obraća čulu sluha samo u onoj meri u kojoj je uho prijemnik onog duhovnog. Ovim, Lazarević navodi čitaoca na neomeđeno razmišljanje: nije reč o tome da li neko može čitajući već ispisane notne znake da uživa u muzici, nego u činjenici da muzika može da postoji i ako je niko ne uživa. Muzika je Opus absolutum, tj. delo za sebe, lišeno svoje zvučne prisutnosti, preduslov za svaki estetski doživljaj. Muzika je dakle, gotovo delo.


     Eseji Lazarevića i Radovićeve pokreću večne teme u filozofiji umetnosti: odnos i uslovljenost forme i sadržine, vreme i stvaralačko vreme, postojanje muzike same po sebi, i sl. Da bi muzika prešla iz stanja mogućnosti u stanje stvarnosti, neophodno je da neko, čitajući notne znake, dozove u svesti, ako ne na instrumentu, tonove koji te oznake podrazumevaju. Tim postupkom Lazarević izvodi književnu bravuru - on rečima Krečmara koji se obraća svom učeniku Andrijanu Leverkinu - želi da uputi zagonetku čitaocu Partiture, koju ovaj mora da odgonetne kroz najtananija značenja te poruke.


     Manovi i Heseovi romani u svojoj unutršnjoj strukturi i konstrukciji nose elemente muzičkih formi. Pomenimo fugu, kompoziciju za više glasova u kojoj istu temu ponavljaju jedan za drugim više različitih glasova, koju Man prenosi na kompoziciju romana Doktor Faustus. Analizirajući Heseova poglavlja romana Stepski vuk, Radovićeva uspostavlja nova značenja uvodeći njihovu analogiju sa stavovima u sonatno-simfonijskom ciklusu. Kao još jedan dokaz odbijanja bilo-kakve konačne određenosti teksta, ona navodi i tragove polifone invencije, koje uočava u sličnosti odnosa glavne teme i glavnog lika romana: javljajući se na različitim nivoima priče, to je isti lik razvijen kroz poetsko predivo drugih događaja i tema. Dubinu svih tajni, Radovićeva pronalazi kroz muziku i u muzici; otkriva da muzička fuga Heseove Igre steklenim perlama - polifono povezuje sveukupnost dosega ljudskog duha.



Mirjana Marinšek Nikolić

Datum objavljivanja: