Umetnik

Milan Stašević (1946)

Prati umetnika

Pretraga

Milan Stašević - Slike u slici / priče u priči

Autor: Ivana Benović (1983)

„Svi se osvajači nadaju da pišu palimpseste no malo kome za rukom pođe da, igrajući se Tvorca, svet počne od Alfe i Omege. Na sastruganom pergamentu života uvek nešto ostane. U budućnost odlazi pobeđeni narod kao kriptogram.“


Borislav Pekić


Pitanje modernosti, originalnosti, brisanja prošlosti i počinjanja nečeg novog, pokušaj da se pronađu putevi kojima niko nije išao, paradoks je novog koje se nastavlja na dostignuća starog tako što ga se odriče. Istorijski tokovi obiluju osvajanjima - teritorijalnim, kulturnim, duhovnim, religioznim. A svako osvajanje praćeno je kako pokoravanjem, tako i neizbežnom asimilacijom.


Kada su impresionisti, fovisti, kubisti i futuristi započeli svoja osvajanja, radikalno su odbacili sve tekovine dotadašnjeg umetničkog stvaranja. U svojoj pobuni protiv tradicionalnosti i konzervativizma, avangarde su vodile modernizmu, a modernizam je vodio sliku u pravcu njenog početka, ka površini praznog slikarskog platna. Na tom putu odbacivanja dotadašnjeg mimetičkog pristupa i ovladavanja autonomijom slike uz pomoć apstrakcije, obespredmećenja i odbacivanja tradicionalnih postupaka, izvršen je svojevrsni damnatio memoriae. Večito promenljivo pitanje „šta je umetnost“ konačno je dovelo do toga da se svako umetničko stvaranje koje nije autorsko i konceptualno zasnovano posmatra kao zanatstvo ili čista produkcija – pristup koji bi, može se slobodno reći, odbacio dobar deo stvaralaštva nastalog pre 20. veka: pećinsko slikarstvo, monumentalne dekorativne ansamble nastale u renesansi i baroku, istorijske slike romantizma, prefinjene portrete neoklasičara....


Avangardne teorije uticale su na prakse modernističkog slikarstva, ucenjujući ga da bude hermetično zatvoreno u okvire sopstvene problematike. Tek sa pojavom teorije postmodernizma citat je ponovo dobio okvir u kojem može legitimno da postoji kao takav, a ne kao plagijat, kopija ili odsustvo originalnosti. Tako je teorija podržala prisustvo citata u likovnoj umetnosti jednako kao i u drugim oblastima umetničkog stvaranja. U praksi, dogodilo se struganje palimsesta koji je za sobom ostavila moderna umetnost. Iako je u pitanju praksa koja se uočava kod većine današnjih stvaralaca, retko se pronalaze umetnici čiji rad je sposoban da, na jedan kompleksan način, prenese ovu paradigmu.


Kada se govori o povratku citata („povratku“ jer u pitanju nije posmodernistički izum, već nešto što je, kroz istoriju umetnosti, prirodno išlo kao deo svakog osvajanja, odnosno asimilacije), kao indikativan primer nameću se slike Milana Staševića kao jednog od onih retkih gore pomenutih umetnika. Ilustrativan u tom smislu je ciklus slika „povratak početku“, koji čine tzv. „bele slike“ koje predstavljaju ispražnjena platna oslobođena svega predstavljačkog i svakog narativa. U pitanju su slike koje su slikane preparaturom na platnu, obojene u belo ili slične neutralne tonove, na kojima mestimično proviruju pojedini, nekada jedva primetni, oblici, znaci zapravo, koji čine da one zaista izgledaju kao ogoljeni palimsesti.


Ovde bi se moglo postaviti logično pitanje o paradoksu vraćanja na početak, koji dobija smisao samo kada se ima u vidu stav koji nam umetnik sugeriše: da početak slike nikad nije prazno platno. Svaki čovek, a iznad svih umetnik, nosi sa sobom određeni nivo poznavanja umetničkog stvaranja koje se zbilo i zbivalo tokom istorije umetnosti. Svesno ili podsvesno, ova znanja su ugrađena u misao makar kroz bazičnu percepciju, dok je svako odricanje od prethodnih dostignuća u istoriji umetnosti na kojem su avangardni umetnici koji su težili modernizmu insistirali, iznelo, po prvi put, teorije o kraju slikarstva – očigledno utopijske. Odbijajući ovakav pristup, Stašević na jedan sofisticiran i, što je još zanimljivije umetnički (nasuprot teorijskom) način pravi metaforu o takozvanom „početku“ slike, koji je uvek nadogradnja, a nikada nulta tačka.


Ostali radovi Milana Staševića, bilo da su hronološki nastali pre ili posle ciklusa „belih slika“, predstavljaju ili demonstraciju ili nadogradnju ovog stava. Oni nedefinisani znakovi i forme koji su se dali naslutiti na „belim slikama“ razvili su se u ciklusu „De-sedimentacija“ u karakteristične i prepoznatljive predstave u kojima posmatrač prepoznaje delove poznatih umetničkih dela iz istorije umetnosti: praistorijske, srednjevekovne, renesansne, orijentalne, moderne, naivne... Mudro nazvane „de-sedimentacija“, slike iz ovog ciklusa otkrivaju namernu želju autora da, skidajući postepeno slojeve sa palimsesta moderne umetnosti, otkrije i prikaže bogato nasleđe umetničke prošlosti i vrati na videlo onu prošlu umetnost koje su se modernisti odrekli.


Pećinski crteži, kao prapočetak kreativne misli i kao prvi izraz ljudske potrebe za vizuelnim izražavanjem, očigledno su dominantan motiv na ovim platnima, i skreću pažnju na postavke suprotne onima iz ciklusa „povratak početku“. Za razliku od „belih slika“, koje likovno pripadaju modernističkom diskursu i čiji je naziv latentno ironičan, ovi radovi skreću pažnju na „pravi“ početak slikarstva i umetnosti uopšte. Desedimentacijom, Stašević otkriva i pokazuje Đota, Pjera dela Frančeska, Mikelanđela, Leonarda, orijentalne slikare minijatura, a potom i Pikasa, sa kojim je i započet modernistički mit o autonomiji slike, i Miroa i Mondrijana koji su ga razradili. Preslikavajući cele slike ili delove slika ovih umetnika, Stašević nikada ne upada u zamku prostog kopiranja ili prenošenja. On preuzima detalje različitih umetničkih dela recentne ili davne prošlosti, i dovodi ih u vezu postavljajući ih jedne pored drugih: jedno Mondrijanovo platno može se naći pored detalja Piksove Gernike, ili čak neke Leonardove religiozne predstave, kao što jedna mnogoljudna ranorenesansna predstava može biti viđena kroz prizmu Miroovog slikarstva.


Povezujući ove predstave, autor „slika“ - možda donekle subjektivnu, ali samim tim i sličnu pisanoj - istoriju umetnosti i pokazuje nekada gotovo nevidljive i neretko nemoguće uticaje, koji samim tim što nisu direktni ili su čak nemogući grade metaforu o sveukupnom kontinuitetu umetničkog stvaralaštva. U pitanjima stila, on nikada ne istupa iz diskursa moderne slike – na bledom, mahom jednoobraznom fonu (za koji je već primećeno da liči na zid pećine ili površinu pergamenta) nalaze se „slike u slici“ – pojedine kao mimetički „prozor u svet“, druge pak svedene do krajnjih granica geometrije i apstrakcije, zajedno premošćujući vekovnu udaljenost praistorije i modernizma. Ovaj ciklus slika predstavlja demonstraciju kako umetnikove virtuoznosti u pitanjima tehnike, tako i njegove teorijske i intelektualne potkovanosti u pitanjima istorije umetnosti. Svojim stavom prema tradiciji, koji se u njegovom slučaju obavezno mora odvojiti od svake konzervativnosti, Stašević se približio predstavnicima istorijske „učene umetnosti“ - arte colta.


U svakom smislu, bilo da je reč o stilu, tematici, tehničkoj virtuoznosti, kreativnom nagonu i lakoći sa kojom se ideje prenose na platno, teorijskoj i intelektualnoj potkovanosti autora, Milan Stašević svojim stvaralaštvom daje model odgovora na pitanje o ulozi umetnika koje, od početka ideje o autonomiji slike, muči one koji su zaokupljeni problematikom umetničkog stvaralaštva. Ne radi se, dakle, o pitanju šta znači biti moderan, postmoderan ili savremeni umetnik, već prosto: šta znači biti umetnik?


Ivana Benović

Datum objavljivanja: