Pretraga

Polazeći od stanovišta da postoji povezanost između tvoraca zbirke, vremena u kome je zbirka nastajala, vremena u kome su dela nastajala i  organska povezanost samih dela u zbirci, istražio sam te veze i utvrdio da Zbirka koju predstavljam poseduje značajne kapacitete za muzeološki pristup. Kako smatram da je period nakon Drugog svetskog rata u umetnosti kod nas nedovoljno istražen, to se ova zbirka pokazala kao idealna platforma za studiju slučaja na kojoj se mogu razmatrati ne samo gore pomenuti odnosi već i odnosi raznih društvenih konstelacija, pre svega politike i umetnosti, kao i odnosi neretko suprotstavljenih umetničkih tokova. Budući da su gospodin i gospođa Vukmanović bili, revolucionari a da se nisu isključivo opredelili za samo jedan smer umetnosti – nisu potpuno odbacili socijalistički realizam ali nisu ni upali u zamku konformizma građanske umetnosti,  već su, naprotiv, aktivno pratili rađanje novih pojava na umetničkoj sceni i učestovali u njima, onda je upravo taj trougao (građansko, socrealističko, moderno) odredio okvire kojima se ovo istraživanje, pa time i izložba, bave. A specifična vrednost zbirke jeste da se unutar nje nalazi dovoljno autentičnih artefakata da bez pozajmica iz drugih muzeja, što uopšte ne bi bilo kontradiktorno, može u potpunosti da ilustruje kontroverzne tokove umetnosti pedesetih i šezdesetih godina u Jugoslaviji.

Dakle, izložba u prvi plan stavlja ponovno rađanje jugoslovenske moderne koje počinje, strogo uzevši, Lubardinom izložbom 1951. godine i ukazuje na bogatstvo različitih oblika apstrakcije koji bujaju poput pečuraka nakon kiše oslobođeni dogmatskih stega državne ideologije te jasnog otvaranja horizonta umetnosti. U kratkom periodu od 1951. godine do sredine šezdesetih jugoslovenska umetnost je smogla snage da uhvati priključak sa svetskim tokovima i da se sa relativno malim zakašnjenjem uhvati u koštac sa svim savremenim pojavama, od asocijativne apstrakcije do enformela.

Oko centralne teme izložbe Apstrakcija i njeni diverziteti postavljene su manje celine koje čine uvod u problematiku ili pak njeno ishodište. Već sam ukazao na trougao u okviru kojega su se kretala kolekcionarska usmerenja Vukmanovića. Taj trougao nije samo lični izbor samih kolekcionara, to je konstelacija tadašnje scene, a Vukmanovići su bili u epicentru te konstelacije. Stoga sam, neizostavno, kao platformu za razumevanje duha vremena dao primere građanske provinijencije koji se mogu sagledati u delima Bete Vukanović, Bijelića, Zore Petrović,  Ličenoskog ili Graovca, s jedne strane, i veoma različite primere socijalističkog realizma u delima Kuna, Detonija, Vujaklije,  Hegedušića, Sretena Stojanovića pa i samog Petra Lubarde, čime na izvestan način dovodim u pitanje tezu o monolitnosti socijalističkog realizma, sa druge strane.

Ishodišna tema ove izložbe, koja svakako ima svoj Međučin, jeste situacija kontinuiteta građanske umetnosti oličena u tokovima poetskog realilzma, intimizma i kolorizma. Kroz ovaj segment izložbe mogu se pratiti  tokovi ponovno uspostavljenih odnosa sa drugim scenama, pre svega sa scenom pariske umetnosti kao moćnog, mada već umornog centra, i konstituisanje ideologije lepog i uživanja u lepom, koja je bila devastirana idejom državno dirigovane umetnosti. Na žalost, ovaj segment pokazuje, iako su u njemu sadržani vrhunski primeri ideologije tadašnje građanski orijentisane elite, i temeljni nesporazum samih umetnika sa principima umetnosti. Naime, tema poetskog realizma začeta dvadesetih godina kao kontrapunkt avangardnim kretanjima i ovaj put ima ulogu  neutralisanja i ublažavanja oštrijih, radikalnijih tokova umetnosti. Tako se u vremenu bujanja apstrakcija poetski realizam postavio kao protivteža scena , pa time i kao debalans enformelu i apstraktnom ekspresionizmu sa namerom da im otupi oštrice radikalnih stavova  i uvede ih u područja lišena jasnih programskih sadržaja, u područja estetskog formalizma i intimizma. U isto vreme poetski realizam i estetski formalizam činili su debalans  upravo rađajućim pokretima, novoj figuraciji i pop artu,  koji zbog toga  teško formulišu svoj jezik u čistom obliku.  Stoga je ovaj segment i definisan kao socijalistički modernizam ilustrujući tezu da se prekinuti kontinuitet ne može nastaviti sa mesta prekida kao i tezu da je socijalistički realizam svoj razorni mentalitet slepio upravo uz forme koje su i bile najpodložnije konformizmu i hedonizmu, forme koje lakše komuniciraju sa lokalnom okolinom, poetski realizam i intimizam, nego sa snažnim i jakim kosmopolitizmom. (Uvodni tekst kataloga, Slavko Timotijević)