Pretraga

Domaći READY MADE

Projekat mladih vajara Irene Dimitrijević Rabovjanović i Vuka Ljubisavljevića sublimira nekoliko važnih odlika posebne struje savremenog prostornog stvaralaštva: sinteze  u čvrstoj vezi sa istorijskim avangardama, tehničko umeće, projektovane estetske metamorfoze, a potom i  komponentu  složenih umetničkih narativa-filozofske, fantastične i, vrlo bitne, humoristično – satirične proveniencije. U  okruženju gde angažovane teme preokupiraju sve vrste stvaralaštva,  ovaj  nastup petnaestak profesionalnih umetnika (5 iz Crne Gore i 10 iz Srbije), u fokus  postavlja kreativca kao homo ludens-a, „čoveka koji se igra“, ali znalački, predmetima pronađenim na rubovima civilizacijskih slojeva, nastalim  pre i nakon tehnološke revolucije. Prefiks „domaći“ može da se prihvati i iz, za nas, specifičnog ugla- sredine koja je pravo iz komunističke i patrijahalno malograđanske ere, kročila u doba digitalnih tehnologija i ubrzanih socijalnih turbulencija vezanih za oživljavanje ranog kapitalizma. Nastao kao pojam povezan sa Dišanovim „pisoarom“, kome je umetnik dao konotaciju umetničkog dela, „ready made“ se često meša sa „nađenim objektom“ (object trouve, found object) koga je  Kurt Šviters (nemački dadaista) uveo u umetničku teoriju i praksu, istog  međuratnog perioda,  podrazumevajući estetsku nadogradnju i sintezu elemenata. Do stvarnog procvata ovih srodnih  umetničkih stavova dolazi tokom šezdesetih, kroz izvorni pop-art i pokret „nove figuracije“ kod nas. Stvara se struja koja se kontinuirano generacijski podmlađuje, metodološki razvija, najviše u sferi skulpture i  instalacija,  nešto manje kroz primenjene umetnosti i druge discipline. Njena vitalnost se generiše iz nekoliko izvora u domaćem ambijentu. Osnovni je kolekcionarska strast, iz koje dolazi do sudbonosnog „ljubavnog“ susreta stvaralac-stvar,  a naposletku davanja novog života objektu čija je proveniencija vezana za otpade na kilo, buvljake i „kartonske“ postamente,  odlagališta sa rubnih gradskih područja, u najboljem slučaju tavanske i podrumske prostore porodice i prijatelja.  Tu „odbačeni“ čuvaju tek minimum  svog ranijeg digniteta, celovitosti i svrhe jer Beograd nije Pariz, niti je  zemunski buvljak Klinjankur, pijaca ozbiljne razmene i trgovine, mesto poetskih i nostalgičnih susreta sa predmetima poznate proveniencije, vremena, očuvane duše i tela...Utoliko je odnos domaćeg umetnika prema njima delikatniji, uporediv sa onim prema bolesnoj i odbačenoj životinji. 

Na drugom polu ovog (re) cikličnog procesa je umetničko delo ili artefakt, nastao iz  složenog rada koji teži da poništi upotrebne dimenzije predmeta, usmerivši ga, čitavim nizom postupaka, ka estetskoj svrsi bez stvarne svrhe, predmetnosti radi predmeta, ili predmetnosti čija je funkcija pretočena u formu čiste artikulacije. Poništavanjem prvobitne veze između forme i funkcije, razvija se proces dalje, ka složenim sintezama i nadogradnjama, spojevima nespojivog, šokantnim pozicioniranjem delova različite proveniencije jedne uz druge, za koje su još nadrealisti smislili pojam „jukstapoziranje“. Ne samo da delovi predmeta gube svrhu nego se menja uloga  postupaka u klasičnoj skulpturi, kao što je lemljenje, i prevodi u strukturalno izražajni-umetnički element (V.Milović, M. Milovanović), dok se drevna terakota koristi simbolično kao masa mesa povezana sa starinskom kućnom napravom (N.Zuber). Duhovitost i nostalgičnost  spaja tipične asamblažiste. Kroz sinteze plemenitih delova satova (I. Dimitrijević- Rabovjanović) stiže se do nekih fantastičnih bića; a delova starinskog mlina,  lutke i ličnih fotografija do  naprave slične muzičkom instrumentu (V.Prelević). Približavajući se izvornom tumačenju ready- made sa minimumom intervencija kojima postavljaju predmete (kose, testere) kao artefakte, N.Kažić i A.Remiković tragaju  za arhetipima, koji se šire kroz vreme tajanstvenim putevima simbolizma života i smrti. „Spavač“ M.Stanojevića razvija nostalgično-romantični prvi sloj dalje ka neo- nadrealističnom, benivalentno morbidnom humoru sna kao metafore „male smrti“. Enformelističke valorizacije korodirane strukture, kao gotovog izražajnog elementa velike snage, prisutan je u radu S. Mirkova i S.Mirkove, skupa sa pročišćenim formama visokog modernizma. „Ready made“ je, suštinski,  široka umetnička platforma koja lako prima uticaje postupaka i stilistike strogo definisanih umetničkih pokreta, kao što je Vazarelijeva filozofija modularnog dela ili arte-povera, stvarajući uglavnom srećne sinteze, u zavisnosti od imaginacije i osećaja za meru (M.Popović).

Simbolično, „trpeza“ R. Markovića sjedinjuje sve  metode u celinu-asamblaž predmeta, intervencija, tradicionalne tehnike rada u drvetu, svojevrsne poetike i  topline. Njima umetnik sa Balkana daje pečat autentičnog humora i otpora globalizaciji koja sveto mesto obedovanja pretvara u operacionu salu punu hladnih odsjaja stakla, hroma, led-svetala...

Mirjana Bajić, istoričarka i teoretičarka umetnosti maj 2014