Umetnik

Prati umetnika

Pretraga

Fenomen geometrije

U noći muzeja, 16. maja, Kulturni centar Vršac otvara izložbu, "Fenomen geometrije u vršačkim umetničkim zbivanjima". Autori na izložbi: Zdravko Santrač, Miroslav Pavlović, Dragomir Ugren, Petar Lolić, Dragan Jevdić, Živko Grozdanić, Goran Despotovski, Ivan Blanuša i Ljiljana Babić.

 


FENOMEN GEOMETRIJE U VRŠAČKIM (UMETNIČKIM) ZBIVANJIMA




Jezgro današnje aktuelne vršačke umetničke scene formirano je početkom devedesetih godina, u vreme početka raspada bivše jugoslovenske države i tokom odista duboke krize srpskog društva. Tada se u Vršac  vraća nekolicina umetnika koji su, u velikim umetničkim centrima u drugim sredinama, već formirali vlastite stvaralačke stavove i stekli određenu umetničku reputaciju. Presudnu ulogu je imao povratak i aktivizam Živka Grozdanića koji je, posle okončanja studija na sarajevskoj Akademiji likovnih umjetnosti, nekoliko godina živeo i radio na Hvaru. Svojom inicijativom Grozdanić je animirao vršačku likovnu i kulturnu scenu – osnovao je Galeriju Aurora, sa grupom saradnika je inicirao i uspostavio Jugoslovenski bijenale mladih, oformio Galeriju Konkordija, pokrenuo časopis Košava, organizovao niz izuzetno značajnih izložbi. Veliku podršku takvoj inicijativi, angažmanom, a još više umetničkim kvalitetom, svakako su dali i drugi slikari-povratnici, pogotovo Zvonimir Santrač koji se vratio iz Zagreba, Zdravko Santrač iz Švajcarske te Miroslav Pavlović koji dolazi u rodni grad posle višegodišnjeg izbivanja u svetu (Rumunija, Švedska, SAD, Kanada)... Nove okolnosti u vršačkoj umetnosti su, tih ranih devedesetih godina, podsticajno delovale na obnavljanje aktivnosti Petra Lolića i zapaženiju prisutnost Dragomira Ugrena u vršačkim izlagačkim zbivanjima... Istovremeno, uglavnom sa novosadske Akademije, i tokom devedesetih i posle 2000-te godine, na vršačku umetničku scenu pristizale su nove snage (Tokin, Bakaluca, Despotovski, Babić, Ivan Blanuša...) a u čijim se opusima, sporadično, javljaju određena, manje-više geometrijska rešenja... Uz postojeće umetnike sličnih i drugačijih koncepcijskih opredeljenja koji su već delovali u ovom gradu, Vršac je unapređen u istinski centar vojvođanske i srpske umetnosti.

Danas se može konstatovati da geometrijsko slikarstvo, tokom protekle dve decenije, predstavlja konstantni fenomen likovnih zbivanja Vršca. U opusima nekolicine istaknutih umetnika odista postoji geometrijski kontinuitet (Lolić, Pavlović, Zdravko Santrač, Ugren, Jevdić), te latentna sklonost ka prostornim geometrijsko-konstruktivističkim ostvarenjima (Grozdanić, Despotovski, Bakaluca). Usred burnih istorijskih promena srpskog društva; usred vremena koje je obilovalo razbuktalim strastima najrazličitijih provinijencija - ovi umetnici su reagovali racionalistički. Ničim nesputavanom subjektivizmu - koji je tokom devedesetih često dostizao atmosferu haosa - oni su konfrontirali ideju reda, sklada, harmonije i konstrukcije. U vremenu retrogradnih pojava tokom fatalnih devedesetih, baš kao i u aktuelnim zbivanjima izrazite tranzicijske krize, takva umetnost se zalaže za ideju arganovskog "projekta u umetnosti", za ideju modernosti koja podrazumeva kontinuirani evolutivni proces, za umetnost koja "preporučuje" principe stalnog razvoja i unapređenja... 

Geometrijsko slikarstvo je modernističko "samo po sebi". Geometrijska slika se ne bavi sadržajima nego je upućena na vlastite autorefleksivne probleme i sopstvene specifične vizuelne osobenosti. Takva slika nastaje autentičnom slikarskom operacijom, ima sopstveni izražajni pikturalni jezik i poseduje vlastitu duhovnu autonomiju. Osim toga geometristi se bave slikarskom dvodimenzionalnošću, ravninom slike, pikturalnim poljem, dakle, površinom kao zasebnim i autentičnim problemom. Po Grinbergovom shvatanju pikturalne autentičnosti, „ravna površina, forma osnove i svojstva pigmenta“ ona osobenost slikarstva koju ono ne deli ni sa jednim drugim sistemom slika. Bavljenje površinom zapravo predstavlja centralno ontološko pitanje slikarstva i njegovog modernističkog dejstva i smisla.

Vršačka kulturna inicijativa iz devedesetih, između ostalog, probudila je interesovanje za slikarstvo i umetnost obnovljenog modernizma posle postmoderne. Usred krize (urušavanje jednog političko-etatističkog sistema, dramatični raspad jugoslovenske države, ekonomska kriza, rekordna inflacija, "embargo" i hermetička izolovanost društva, bombardovanje 1999, revolucionarne promene 2000-te) ta inicijativa je rezultirala određenim napretkom – vidljivom urbanom restauracijom grada, relativno jakom privredom, afirmacijom njegovih kulturnih vrednosti i dometa... Danas niko i ne poriče ulogu kulture i umetnosti u jačanju pozicije Vršca tokom uzbudljive i još uvek aktuelne prekretnice vekova. Grupa vršačkih umetnika je tome doprinela svojim aktivizmom, umetničkim angažmanom, zavidnim stvaralačkim dometima.

Vršačke umetnike koji se bave geometrijskim slikarstvom možemo smatrati okosnicom jedne duhovne atmosfere, tim pre što su njihovi autentično pikturalni i prostorni radovi bitno učestvovali i u definisanju ukupne vojvođanske i srpske umetničke scene. Zdravko Santrač, Pavlović, Lolić, Grozdanić, Ugren, Jevdić i ostali, uostalom, shvataju da je geometrijska slika apriorno modernistički projekat. Zbog toga se za njih može konstatovati da su dospeli do pozicije "specijaliste u oblasti slikarstva". Njihovo nastojanje da problematizuju, stvore i objave zasebnost slike te da tako ostvare dignitet vlastite struke kao delatnosti od važnosti za aktuelni trenutak sveta u kome to slikarstvo nastaje, od značaja za ukupnu atmosferu u domenu vizuelnosti kojom se dijagnosticira i kritikuje stanje individualne i društvene svesti u doba dinamičnih tranzicijskih promena. Ovi umetnici se svojim ostvarenjima autentično geometrijsko-konstruktivičkog koncepta, infiltriraju u ukupne društvene odnose, namerni da deluju "iznutra", da geometrijom, racionalizmom, analitzičkim stavom, skladom i harmonijom, nametnu svoje drugačije ideje te da ih konfrontiraju svim strastima i subjektivizmima kojim je obremenjena naša aktuelna društveno-politička scena...




Na izložbi Fenomen geometrije u vršačkim (umetničkim) zbivanjima prikazana su dela devetoro autora koncepcijski opredeljenih za racionalističko-analitički pristup slici i geometrijsko-konstruktivistički koncipiranim prostornim radovima (skulptura, instalacija, objekat).

Geometrija u delu Zdravka Santrača ima autentično poreklo jer je zasnovana na iskustvima prvih post-akademijskih analitičkih slikarskih ostvarenja, a potom i od minimalističkog koncepta "razrađenog" tokom dizeldorfskog perioda u klasi Gintera Ikera. Zapravo, treba konstatovati da ovaj umetnik od ranih radova konstantno operiše autentičnim svedenim pikturalnim sredstvima, da je njegova slika uvek zasnovana na autentici i ekskluzivnosti emancipovanih likovnih elemenata. U novijim radovima Zdravko Santrač ostvaruje osobenu strukturu geometrijske kompozicije, u kojima, na osoben način, niveliše dosledno konceptualno obrazloženje sa tihim naznakama prisustva vlastitog senzibiliteta i personalnosti.

Geometrijska slika Miroslava Pavlovića poseduje purističku doslednost u primeni geometrijskih obrazaca zasnovanih na vlastitoj vizuelnoj strukturi. Umetnik unutar svoje slike preduzima brojne operacije za realizaciju pikturalne ravnine – od preciznog iscrtavanja i islikavanja, pa sve do ravnomernog nanošenja boje kojim se ponišava svaki vidljivi trag ekspresivno-subjektivističkog prisustva u slici (minimalizam) ili do preciznog kolažiranja predhodno monohromatski obojenih površina. Pavlović veoma često pravi i "dimenzionalne radove" u kojima čiste površine, aplikacije i drugi dodaci "iskoračuju u prostor". Duhu geometrizma umetnik priključuje konstruktivističke ideje ostvarujući efikasno i delotvorno vizuelno-plastičko dejstvo.

Opus Dragomira Ugrena je tokom devedesetih godina imao lidersku poziciju u tadašnjim recentnim zbivanjima. Svojim geometrijski svedenim i izduženim slikama, Ugren je odlučujuće učestvovao u procesu obnavljanja principa (novog) modernizma. Njegove slike-predmeti, okačene ili samo naslonjene na zid, poseduju minimalističku nabijenost plastičkom energijom. U suštini ovi radovi su geometrijski jer su sazdani od pravougaonih površina. U izloženim grafikama Ugren, "prizivajući" izgled svoje izdužene slike, stvara finu mrežu pravolinijskih crteža kojim izražava sopstveno osećanje mere, delikatnost kompozicijske ravnoteže i harmonije.

Geometrija u radovima sa papirom Petra Lolića, po "fasadnim" manifestacijama pripadaju op-artističkoj koncepciji. Isecanjem i "otvaranjem" papira, Lolić manipuliše površinom, uvodi u funkcionalni splet otvor i prostor i time produbljuje taktilne vrednosti svojih ostvarenja. Ta optička, struktuirana igra multipliciranih trouglova nameće savršeni red i zavidnu likovnu eleganciju. Zbog toga se u Lolićevim radovima opetuju neoplasticistički ciljevi da estetsko ustrojstvo dobije nekakvu angažovanu notu – tako što će posmatrač biti ponukan na ostvarenje sličnih životnih ciljeva. 

Dragan Jevdić je, skladnim i kontinuiranim svođenjem, dospeo do jednostavnih geometrijskih, čak i monohromijskih ostvarenja. Čista površina izvedena kombinovanjem materijala različitih materijala (boja, metal, ter-papir, šmirgla, staklo...) govori o slobodi izbora primerenog jednoj stvaralački oslobođenoj ličnosti. Osim toga, slike-objekti koje stvara Jevdić poseduju nekakvu vizuelnu i kompozicionu disciplinovanost, jednostavnost i odlučnost. Kada su ovi objekti izrađeni u staklu, onda se problematika ove umetnosti, od čiste geometrijsko-minimalističke pozicije proširuje, produbljuje sve do onog "plinovitog stanja" o kome govori Mišo a koje tako precizno "odgovara" senzibilitetu sveta i vremena u kome živimo.

U delu Živka Grozdanića geometrizam je samo sporadično prisutan. U pojedinim njegovim slikama, još od ranog ciklusa Kifer-Knifer ostvarenog tokom poznih osamdesetih i ranih devedesetih godina, geometrija je fragmentarni podatak kojim se potenciraju metaforički i "alegorijski" potencijali njegovog iskaza. U njegovim skulpturama-instalacijama taj geometrizam je "iznikao" iz svedene forme, iz jednostavnosti oblika kojim se umetnik usredsređuje na jednu plastičku ideju, takođe, istovremeno opterećenu i oplemenjenu sadržinskim i simboličkim višeznačjem. Takvi Grozdanićevi geometrijsko-konstruktivistički radovi su u atmosferi fatalnih drastičnih promena i haosa, večito nudili čvrsto plastičko uverenje da je moguće prevazići frustrirajuće osećanje epohalne krize koju živimo i proživljujemo tokom poslednje dve decenije. 

Goran Despotovski je multimedijalni umetnik. Njegov opus obuhvata brojne načine izražavanja u rasponu od klasične slike, preko skulptorskih i slikarskih instalacija, prostornih i ambijentalnih radova, do videa i kompjuterskih tvorevina. U tom ovovremenskom senzibilitetu latentno je prisutna potreba da se vizuelni iskaz "disciplinuje" i geometrijski konstituiše, te da se tako plastička misao jasno definiše i učini delotvornom. Na ovoj izložbi Despotovski se predstavlja prostornom, višečlanom, skulptorskom instalacijom u kojoj dobro uodnošeni, geometrijski definisani elementi, manifestuju visoku likovnu i estetsku kulturu – onu kulturu koja nam je potrebna da bismo svet uredili po meri čoveka.

Ivan Blanuša je, prošlog leta, sa novosadske Akademije umetnosti izašao sa geometrijskim slikama. Taj podatak nagoveštava da se mladi umetnik već na startu svoje stvaralačke avanture bavi ontološkim problemima i autentičnostima slike i slikarstva. Njegova geometrija, doduše, na jedan osoben način komunicira sa nekakvim prepoznatljivim vizuelnim podacima – letrički znaci su neposredna inspiracija za stvaranje doslednih i "čistih" geometrijskih kompozicija. Uz to i svedeni kolorit je, takođe, osobenog zvuka pa se već sad može govoriti o naznakama formiranja jednog personalnog stava.

Konačno, punoplastičke stubolike skulpture Ljiljane Babić poseduju sugestivnu statiku koja je osnovna karakteristika njenog vajarskog iskaza. Faktura ovih oblika je označena reljefnim formoma različite reljefne udubljenosti. Ta razigranost masa unutar osnovnog oblika potencirana je bojenjem geometrijski određenih površina. Iako se radi o očitim racionalističkim oblikovnim manifestacijama, očito je da su u ukuponom iskazu – pored autentičnog izricanja trijadnog odnosa skulpture materijal-masa-prostor – iznedrene i osobena estetske i poetske poruke.




Izložba Fenomen geometrije u vršačkim (umetničkim) zbivanjima eksplicitno potvrđuje da se, tokom devedesetih godina proteklog veka u ovom gradu, formiralo čvrsto (novo)modernističko jezgro, bitno za dalje pravce i tokove razvoja umetnosti u Vojvodini i Srbiji. Naime, u doba te fatalne decenije, umetnost je bila deo ukupne vršačke kulturne inicijative koja je inicirala uspostavljanje novih urbanih odnosa u kriznom periodu postsocijalističkog perioda. Čak bi se moglo reći da je Vršac jedna od najznačajnijih tačaka u kojima se umetnost implisirala u ukupna društvena zbivanja. Ovde su se događale izuzetne izložbe jugoslovenske i srpske savremene umetnosti, pogotovo one koje su – idući u korak sa transformisanjem srpskog društva – bile najznačajniji doprinos obnavljanju ukupne umetničke atmosfere i reafiracije arganovske modernističke ideje "projekta u umetnosti". Stvaralaštvo i aktivizam vodećih umetničkih ličnosti (Grozdanić, Zvonko Santrač, Pavlović, Lolić, Tokin, striperi oko Patagonije, Blanuša, Ugren i drugi) se, pored kontekstnih zbivanja oko vršačke kulturne inicijative, značajno afirmisao i u tradašnjim i sadašnjim aktuelnim tokovima naše umetničke aktuelnosti, doprinevši da ona u vremenu na raskrsnici vekova, vlastitim dignitetom, postane autentični eho krupnih socijalnih, kulturnih, političkih i etatističkih promena... 

Sava Stepanov




 

O umetnicima:

Ljiljana Babić, Vršac, 1969. Diplomirala i poslediplomske studije okončala na Akademiji umetnosti u Novom Sadu. Živi i radi u Vršcu.

Ivan Blanuša, Vršac, 1980. Diplomirao na Akademiji umetnosti u Novom Sadu 2008. godine. Slobodan umetnik. Živi i radi u Zemunu i Vršcu.

Živko Grozdanić, Vršac, 1957. Akademija likovnih umjetnosti, Sarajevo (1983) kod profesora Ljubomira Perčinlića. Posle završene Akademije jedno vreme živeo i radio u Sarajevu (BiH) i na Hvaru (Hrvatska). Trenutno je direktor Muzeja savremene umetnosti Vojvodine u Novom Sadu. Član ULUV-a. Živi i stvara u Vršcu i Novom Sadu.

Goran Despotovski, Vršac, 1972. Diplomirao na Akademiji umetnosti u Novom Sadu. Sada zaposlen kao asistent na istoj Akademiji. Član SULUV-a. Živi i stvara u Plandištu i u Novom Sadu.

Dragan Jevdić, Beograd, 1954. Diplomirao, magistrirao i doktorirao na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Autodidakt. Član SULUV-a i ULUS-a. Živi i radi u Vršcu.

Petar Lolić, Bela Crkva, 1950. Viša pedagoška škola, saobraćajni smer na Pedagoško saobraćajnom fakultetu u Zrenjaninu.á Autodidakt. Član SULUV-a. Živi i radi u Vršcu.

Miroslav Pavlović, Vršac, 1952. Diplomirao i poslediplomske studije završio na Institutu za likovne umetnosti Nikolae Grigorescu u Bukureštu (Rumunija). Posle okončane Akademije živeo i radio u Rumuniji, skandinavskim zemljama (Švedska, Danska, Norveška) te u SAD. Član SULUV-a. Sada živi i radi u Vršcu.

Zdravko Santrač, Vršac, 1954. Akademija likovnih umetnosti, Beograd (1980) kod profesora Radenka Miševića. Specijalizacija na Akademiji u Dizeldorfu, kod profesora Gintera Ukera. Jedno vreme živeo i radio u Luganu (Švajcarska). Živi i radi u Vršcu.

Dragomir Ugren, Bosanska Krupa, 1951. Diplomirao na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu (1978). Jedno vreme živeo u Vršcu. Bio je direktor Muzeja savremene likovne umetnosti u Novom Sadu (1992-2003) i glavni urednik časopisa za vizuelne umetnosti Projekat. Živi i radi u Novom Sadu.


 


 

Datum objavljivanja: 15.05.2009.