Pretraga

80 GODINA VUKOVIH SABORA





Stare svetkovine kakvi su bili sabori i mnogi drugi rituali davali su osećaj stabilnosti i kontinuiteta u narodu, a u društvu koje je odbacivalo tradiciju oni su nudili sigurnost i utisak pripadnosti. Želja naroda za ovom vrstom svetkovina, rituala, proslava podudara se sa željom i interesom vladajućih političkih i intelektualnih elita da održe status quo, društveni i politički poredak. Ono što Vukov sabor čini posebnom u odnosu na druge manifestacije je činjenica da je posvećen „reformatoru srpskog jezika“ Vuku Stefanoviću Karadžiću, čoveku oko čijeg imena je decenijama stvaran jedinstven društveni mit u našoj kulturi. „Svaka politička snaga koja se demonstrativno približi Vuku može da računa na jedan deo njegove aure“. Upravo je ovo jedan od razloga što se Vukov sabor kao centralna državna/nacionalna proslava ili manifestacija održala u vreme Kraljevine Jugoslavije, i kroz period socijalizma, tokom socijalističkog samo-upravljanja, nacionalne euforije, i što istrajava i u periodu tranzicije. Proteklih osamdeset godina saborovanja dalo je priliku za analizu instrumentalizacije, ideologizacije i politizacije ove manifestacije u kontekstu različitih društvenih uređenja i kulturnih politika.

Upotreba kulture kao pogodnog tla za plasiranje ideoloških sadržaja iščitava se od prvih Vukovih sabora tridesetih godina. Akcija Odbora za podizanje spomenika Vuku Karadžiću u Tršiću i Loznici podržana je od Ministarstva prosvete jer je Vuk Karadžić bio jedan od potpisnika Bečkog književnog jezičkog jedinstva Jugoslovena, a to je bilo vreme kada je u novoimenovanoj državi Kraljevini Jugoslaviji bilo veoma važno raširiti normativnu ideologiju Kraljevine – ideologiju integralnog jugoslovenstva. O značaju koji je dat prvom Vukovom saboru u širenju jugoslovenstva jasno svedoči veliki broj predstavnika svih najznačajnijih kulturnih institucija, udruženja i vladinih izaslanika i ministara, koji su 17. septembra 1933. godine prisustvovali svetkovini kod Vukove spomen kuće u Tršiću. Od 4. Vukovog sabora 1937. godine i proslave stopedesetogodišnjice rođenja Vuka Karadžića, kada su među organizatorima bili najistaknutiji članovi Srpskog kulturnog kluba čije formiranje i delovanje ima posebno mesto u nacionalnoj mobilizaciji celokupne srpske inteligencije, Sabori i ime Vuka Stefanovića Karadžića korišćeni su kao dobar mobilizatorski faktor da se narod uputi da brine o svojoj „nacionalnoj kulturi u okviru jugoslovenstva“.

U programima posleratnih Vukovih sabora ogleda se kulturna politika druge Jugoslavije. Sreski kulturnoprosvetni odbor proglasio je 11. Sabor 1946. godine „prvim pravim narodnim saborom“. Od tada klicanje Titu za dugi niz godina ostaje dominantno obeležje programa, mada su oni tokom pedesetih i početkom šezdesetih godina 20. veka, prema svedočenju članova Odbora Vukovih sabora, dosta „lutali“ u svom sadržaju u pokušaju da se pronađe način kojim bi se zadovoljile potrebe tako raznovrsne publike koju su činili seljaci i radnici kao i mladi intelektualci. Vukov sabor je 1970. godine zadobio svoju trajnu fizionomiju u vidu godišnjeg rituala sa osnovnom tendencijom da bude „uzorna i značajna smotra srpske kulture“, a nakon 1973. i uvođenja „moralno-političke podobnosti“ značajna smotra jugoslovenske kulture i širenja bratstva i jedinstva. Na prvi pogled ništa se bitno nije promenilo ni posle smrti Josipa Broza Tita maja 1980. ipak većina je zapala u neku vrstu „identitetske panike“ i to se očituje i na Saboru gde možemo pratiti zbivanja od „nekrokratije“ i panike, preko najranijih uranjanja u etnonacionalizam do ratnih pokliča protiv onih „drugih“. Vukov sabor i u ovom periodu prati svoje obrise „godišnjeg partijskog rituala“ odnosno u periodu 1989-2000. „etnonacionalističkog rituala“.

Postavka u Muzeju Vukovih sabora sagledavanjem ideologizacije i politizacije ove manifestacije u kontekstu različitih društvenih uređenja i kulturnih politika deo je stremljenja ka kreiranju dinamičnog, sveobuhvatnog i otvorenog modela Vukovih sabora kroz koji potvrđujemo identitet naše kulture ne samo kroz ono „što jesmo“ već i kroz ono „što želimo d budemo“, na onaj način kako je Jirgen Habermas definisao identitet kao „naš vlastiti projekat“. Identitet se potvrđuje i kroz priznanje i poštovanje razlika između „nas“ i „njih“, a Vukov sabor bi upravo trebalo da potvrdi te razlike i sličnosti kultura sa kojima se Vuk susretao, a na koje smo mi danas više nego ikada upućeni. Sadržaji ponuđeni na Vukovim saborima u budućnosti bi trebalo da podrazumevaju afirmaciju savremenih tokova kulture, a potom i da uvek iznova potvrđuje onu nit Vukovog dela koja ga je uvrstila među one koji su „najviše doprineli duhovnom jedinstvu čovečanstva“ i zbog čega je UNESCO 1985. godine ovog našeg velikana, Vuka Stefanovića Karadžića, svrstao među „građane sveta“.